پیدایش انگشتر یا حلقه ازدواج

انگشتر به عنوان پرکاربرد ترین زیورآلات هم در بین خانم ها و هم آقایان، در طول هم همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. تاریخچه استفاده از انگشتر به دوران مصر باستان برمی‌گردد. در آن زمان انگشتر از محبوبیت زیادی در میان مردم برخوردار بوده است. در طول تاریخ از انگشتر به عنوان طلسم شخصی، در معاملات تجاری، به عنوان نمادی از موقعیت استفاده می شد. در کنار این کاربردها کم کم انگشتر نقش دیگری را هم به عهده گرفته است و از آن برای ضمانت عشق به فردی دیگر استفاده می‌شده است. داستان و تاریخچه حلقه ازدواج مسیر شفاف و واضحی ندارد؛ بلکه با توجه به مذهب و دیدگاه هر کشور نسبت به ازدواج، سیر متفاوتی را دنبال می‌کند. در ادامه این مقاله به بررسی سیری که انگشتر به عنوان حلقه ازدواج طی کرده است می پردازیم.

مروری بر سیر تکامل حلقه دوست داشتنی ازدواج

در ابتدای استفاده از انگشتر به عنوان ضمانت عشق یا همان ازدواج، برخی انگشترها صرفا به عنوان یک نماد قانونی برای ازدواج ساخته می‌شدند، در حالی که برخی دیگر نشان‌دهنده عشق حقیقی زن و مرد بودند. تغییراتی که در مسیر تکامل حلقه ازدواج تا به امروز رخ داده مطابق انتظار ما نیست و سیر مشخصی ندارد، بلکه در زمان‌ها و مکان‌های مختلف فراز و نشیب‌های فراوانی داشته است. البته آنجه در حال حاضر همه ملتها به عنوان حلقه ازدواج از آن استفاده می کنند، تقریبا مفهومی یکسان دارد. اگر بخواهیم به سیر تکامل حلقه ازدواج و یا در واقع آنچه که امروزه ما به عنوان حلقه ازدواج می شناسیم، بچردازیم، باید رد آن را از مصر باستان بگیریم.

مصر باستان، یونان و روم

تاریخچه استفاده از انگشتر به عنوان نمادی از عشق و وفاداری به حدود 5000 سال قبل برمی‌گردد. مصریان باستان اولین گروهی بودند که در فرهنگ خود “حلقه‌های عشق” را رد و بدل می‌‌کردند. این انگشترها اغلب از نی بافته شده یا چرم ساخته شده بود. گفته می‌شود که مصریان، حلقه را به دلیل دارا بودن شکل دایره، یک نماد قدرتمند می‌دانند. حلقه را می‌توان نواری بی‌انتها در نظر گرفت که زندگی و عشق ابدی را نشان می‌دهد و گشایش آن دروازه‌ای به دنیای ناشناخته هاست. در فرهنگ مردم مصر، انگشتر، از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار بود.

یکی از انگشترهای محبوب در میان مردم مصر، انگشتر خاتم‌ بود که حالت مُهر مانند داشت و به عنوان امضای اشخاص مورد استفاده قرار میگرفت. این نوع انگشتر غالبا توسط افرادی استفاده می‌شد که جایگاه اجتماعی بالایی داشتند و از قدرت و ثروت بیشتری نسبت به عموم مردم برخوردار بودند. استفاده از انگشتر خاتم بعدها توسط مردم یونان و روم ادامه پیدا کرد. گفته می‌شود انگشتر خاتم برای مردم روم منبع الهامی شد تا انگشتر نامزدی یا حلقه نامزدی را بسازند. مردم مصر انگشتر را به عنوان نمادی از ایثار و فداکاری به یکدیگر هدیه می‌دادند. بعدها در یونان حلقه به عنوان هدیه میان عشاق رد و بدل می‌شد و نمادی از اِروس، خدای عشق، و فرزندان او بود. اگرچه مردم مصر و یونان انگشتر را به عنوان نمادی از عشق یا فداکاری به یکدیگر هدیه می‌دادند، اما اعتقاد بر این است که در نهایت مردم روم بودند که انگشتر را به ازدواج پیوند دادند. انگشتری که رومیان برای نشان دادن پیوند میان زن و مرد استفاده می‌کردند معمولا به شکل دو دست گره خورده در یکدیگر بود. این دستان گره خورده را می‌توان نمادی از عشق یا توافق میان دو نفر دانست. طرح این انگشتر می‌توانست با استفاده از طلای جامد ساخته شود یا مانند یک مُهر بر روی سنگ حکاکی شود. سنگی که برای این کار استفاده می‌شد اغلب با عقیق قرمز، زمرد کبود، لعل یا عقیق سلیمانی (اونیکس) بود.

سر و صورت عشاق

با گذشت زمان رومی‌ها شکل اختصاصی تری به حلقه های ازدواج دادند و از حکاکی مُهرهای معمولی به سمت حکاکی خود زوج‌ها بر روی انگشتر پیش رفتند. این روند تا امپراطوری بیزانس در قرون وسطی ادامه پیدا کرد، به نحوی که در آن دوران حلقه‌ها با حکاکی صورت یا بدن کامل دو نامزد ساخته می‌شد. زمانی که مسیحیت به عناون مذهب رسمی امپراطوری شناخته شد، نماد مذهبی مسیحیت هم به انگشتر ازدواج راه پیدا کرد و حکاکها بر روی انگشتر با نمادی از حضرت مسیح یا صلیبی بین دو زن و مرد حکاکی کردند، تا ازدواجشان سرشار از برکت شود.

انگشترهای خاتم

همانطور که در قسمت قبل گفتیم، اولین انگشترهایی که بطور اختصاصی برای حلقه ازدواج استفاده شدند، از انگشتر خاتم الهام گرفتند. سبک‌های مختلفی از انگشتر خاتم بیش از هزاران سال در اروپا مورد استفاده قرار می گرفت و محبوبیت داشت. استفاده از این انگشتر به عنوان نوعی حلقه دوباره در دهه 1100 میلادی رواج پیدا کرد و تا قرن‌ها بعد همچنان ادامه داشت. در طی سالیان این انگشترها با بهره‌گیری از نوارهای متعدد و در هم تنیده به همراه میناکاری تزئینی، پیچیده‌تر شدند و از سادگی اولیه خود در آمدند. یکی از رایج‌ترین انواع انگشتر که امروزه هم استفاده می‌شود، نوعی حلقه معروف به Irish Claddagh است که در آن دو دست یک قلب تاجدار را نگه داشته‌اند. حلقه Claddagh برای اولین بار در قرن 16، دقیقا 13 قرن پس از اینکه انگشترهای خاتم اولیه در روم ساخته شدند، روی کار آمدند.

انگشترهای حکاکی شده

یک حلقه حکاکی شده، غالبا عبارتی کوتاه از یک شعر بر روی خود دارد. انگشترهای حکاکی شده ابتدا در قرن 15 رواج یافتند و طراحی برجسته و جسورانه‌ای داشتند، به گونه‌ای که در قسمت بیرونی انگشتر حکاکی شده بود. به مرور زمان طراحی‌ها ساده تر شد و حکاکی های روی حلقه ها اختصاصی تر شدند. این طرح ها و این نوع حکاکی با استقبال بیشتری مواجه شد و این موضوع طلافروشان را وادار کرد تا تکنیک‌های پیشرفته‌تری ابداع کنند و حکاکی را بر روی قسمت داخلی انگشتر انجام دهند. حک کردن عبارات بر روی قسمت داخلی حلقه سبب می‌شد پیام خصوصی باقی بماند و نوشته‌های روی حلقه به صاحب انگشتر نزدیکتر باشد. این موضوع نشان دهنده یک سری تغییرات است. در دوران گذشته ازدواج صرفا نوعی قرارداد بین خانواده‌ها بود، و هرچه  انگشتر تمتعلقات و بیشتری داشت و طراحی آن پر زرق و برق تر و یا به عبارتی ساخت آن پُرکار تر بود، سودآوری و منافع بیشتری را به نمایش می‌گذاشت. بعدها که ازدواج بر پایه عشق صورت گرفت، طراحی انگشتر به مرور ساده‌تر شد. این حلقه‌ها اغلب از سکه طلا ساخته می‌شدند و عباراتی مانند “مرا دوست داشته باش و رهایم نکن” یا “دو بدن، یک قلب” بر روی آن‌ها حکاکی شده بود.

امروزه بسیاری از زوج‌ها به دنبال این هستند که حلقه آن‌ها پر از معنا باشد و برایشان عجیب است که چرا باید چیزی بیش از یک حلقه ساده داشته باشند. اگر تاریخچه این نوارهای ساده را بدانید، متوجه می‌شوید که این سادگی به نوعی غنی بوده و اهمیت خاص خود را دارد. گاهی اوقات سادگی حرف بیشتری برای گفتن دارد.

انگشتر چند نواری

انگشتر چند حلقه‌ای در قرن 15 تا 17 محبوبیت داشت و مثل یک پازل کوچک است. با پیشرفت تکنیک‌های زرگری، در شرایطی که انگشترهای حکاکی شده به مرور زمان ساده‌تر می‌شد، انگشترهای چند حلقه‌ای روز به روز پیچیده‌تر می‌شد و جزئیات بیشتری به آن‌ها اضافه می‌شد. انگشتر چند حلقه از 2 یا 3 نوار بهم پیوسته تشکیل شده و به طرز اعجاب‌آوری نمادین است. هر نوار در اوج جدایی و آزادی باید در کنار نوارهای دیگر باقی بماند تا کُل را تشکیل دهد.

انگشتر چند حلقه‌ای در ابتدا به این شکل بود که عروس و داماد هردو یک حلقه ساده می‌پوشیدند و در روز عروسی این دو حلقه کنار یکدیگر قرار می‌گرفت تا نمادی از پیوند دو نفر باشد. بسیاری از انگشترهای چند حلقه‌ای مزین به سنگ‌تراشی و حکاکی‌های زیبا و چشم‌نواز هستند، که در کنار میناکاری‌های رنگارنگ جلوه مضاعفی پیدا می‌کنند. برخی از نمادهای رایج در انگشتر چند حلقه، دستان به هم گره خورده، گل‌های مرا فراموش نکن، و قلب‌های قرمز هستند. طراحی‌های بعدی این نوع حلقه با الهام از ناگزیر بودن مرگ، یک اسکلت و یک کودک به همراه دارند، که نماد زندگی، مرگ، و عشق ابدی فراتر از این زندگی است.

حلقه‌های ازدواج یهودی

طبق یک سنت دیرینه یهودی حلقه ازدواج باید یک دایره بهم پیوسته و ناگسستنی از طلای جامد یا نقره باشد که نشان دهنده یک ازدواج پایدار و ابدی است. بر اساس این سنت حلقه ازدواج باید کاملا ساده باشد و هیچ نوع سنگ یا جزئیات دیگری نداشته باشد تا ازدواجی عاری از حواس‌پرتی و پیچیدگی را نشان دهد. گفته می‌شود حداقل ارزش چنین انگشتری یک پنی است. این مقدار کم بدین منظور است که هدف ازدواج  مسائل مادی یا ظواهر ساختگی و دروغی نیست، بلکه روح ومفهوم این پیوند است که اولویت دارد.

سنت قدیمی دیگری که کمتر شناخته می‌شود حلقه ازدواج تشریفاتی یهودیان است. قدمت انگشتر تشریفاتی یهود حداقل به قرن 10 برمی‌گردد و تا قرن 19 نیز ادامه داشته است. حلقه ازدواج تشریفاتی یهودیان به مرور زمان پیچیده‌تر شده و جزئیاتی مانند میناکاری و سِرمِه‌دوزی به آن اضافه شده است. طراحی این نوع انگشتر اغلب دربرگیرنده یک سقف است که نماد خانه یا معبد زوج‌هاست و مثل یک گنجینه باز می‌شود تا یک کتیبه عبری را نشان دهد. این انگشترها به دلیل داشتن نقش و نگار زیاد، به طور مشترک برای تمام عروسی‌های داخل یک روستا یا شهر کوچک مورد استفاده قرار می‌گرفتند. داماد حین مراسم ازدواج این انگشتر را به عروس خود می‌داده و نظرات بسیاری پیرامون معنی و هدف این حلقه‌های پر نقش و نگار وجود دارد. متاسفانه اسناد و مدارک کمی در رابطه با این حلقه‌ها باقی مانده، از این رو نمی‌توان هیچ یک از این نظرات را به طور قطع تأیید کرد.

انگشتر الماس

امروزه بسیاری از مردم می‌دانند که کمپانی جواهرسازی De Beers باعث رواج انگشترهای الماس شد. اگرچه این موضوع صحت دارد که این کمپانی استفاده از الماس را در حلقه‌های نامزدی رایج کرد، در واقع قرن‌هاست از الماس در انگشترهای عشق استفاده می‌شود. اولین انگشتر الماس شناخته شده مربوط به اواخر دهه 100 میلادی است. این انگشتر که در روم پیدا شد، یک حلقه الماس تراش نخورده است و به دختری جوان تعلق دارد. متاسفانه هیچ سندی وجود ندارد که بتوان فهمید این انگشتر هدیه‌ای از روی عشق، نمادی از موقعیت فرد، یا هر نوع انگشتر دیگری بوده است. اوایل باور بر این بود که الماس بسیار سخت و محکم است و به همین خاطر ارزش داد، اما قرن‌ها بعد ابزارهایی ساخته شد که امکان برش و تراش الماس برای آشکارسازی درخشش آن را فراهم کرد.

در قرن 15 جواهرات به عنوان هدیه‌‎ای از طرف پدر عروس برای پدر داماد فرستاده می‌شد و نشان دهنده این بود که پدر دختر قصد عروس کردن او را دارد. استفاده از انگشتر الماس به عنوان هدیه موضوعی غیر معمول نبود و از همین دوران بود که استفاده از انگشتر الماس به عنوان حلقه نامزدی رواج پیدا کرد.

اولین انگشتر الماس که به عنوان حلقه نامزدی در تاریخ ثبت شده مربوط به سال 1475 است و در عروسی Costanzo Sforza و Camilla D’Aragona در ایتالیا مورد استفاده قرار گرفت. شعر عروسی این زوج چنین است: “دو اراده، دو قلب، دو احساس در ازدواجی توسط یک الماس پیوند خورده است”.

در قرن 17 استفاده از الماس در حلقه نامزدی و عروسی رواج بیشتری پیدا کرد. در این دوران الماس توسط مرد به زن یا زن به مرد به عنوان ضمانت عشق اهدا می‌شد. در دوره جرجیا از قرن 18 زمانی که انگشتر عروسی حکاکی شده هنوز رواج داشت، استفاده از انگشترهای ‘نگهدارنده’ در دو طرف انگشتر عروسی برای تأکید و محافظت از آن محبوبیت یافت. این انگشترها اغلب از الماسهای با تراش گل رز از جنس طلا یا نقره ساخته و طرحی شبیه به حلقه‌های ابدیت امروزی داشتند.

حلقه های نامزدی الماس در قرن 19 محبوبیت بیشتری پیدا کردند اما تا قبل از اینکه De Beers کمپین “الماس برای همیشه” را در اواسط 1940 توسط فرانسیس گرتی راه اندازی کند، تبدیل به قاعده یا عرف جامعه نشدند. امروزه حلقه نامزدی الماس رایج‌ترین انتخاب برای اغلب زوج‌هاست است، با این حال بسیاری از آن‌ها به دنبال سبک‌های منحصر به فرد، قطعات قدیمی‌تر، الماس‌های خشن، یا سنگ های غیر مرسوم هستند. زوج‌های دیگر به دنبال گزینه‌های سازگار با محیط زیست مانند مویزنیت و الماس‌های آزمایشگاهی، یا الماس‌های بازیافتی هستند. برخی زن‌ها تمایلی به پوشیدن حلقه نامزدی ندارند، در حالی که بعضی مردان امروزه مشابه شریک خود حلقه نامزدی به دست می‌کنند. از لحاظ تاریخی اکنون در دوران بسیار جالبی به سر می‌بریم، چرا که مردم شروع به ایجاد سنت‌های دلخواه خود کرده‌اند.

انگشت حلقه

اما آیا پوشیدن حلقه در انگشت حلقه از ابتدای پیدایش حلقه مرسوم بوده است؟ باید بگوییم که در طول تاریخ و با تغییر دیدگاه‌ها در مورد ازدواج، سبک انگشترها هم تغییر پیدا کرد، و همراه با آن انگشت حلقه هم تغییر کرد. طبق اسناد و مدارک موجود، در گذشته حلقه عروسی را در هر انگشتی می‌کردند، حتی انگشت شست. امروزه در بیشتر نقاط دنیا حلقه ازدواج را در انگشت چهارم دست چپ می‌کنند؛ البته این موضوع در بعضی کشورها و فرهنگ ها متفاوت است. از همه جالب‌تر جابجایی حلقه از دست راست به دست چپ یا برعکس، پس از برگزاری مراسم عروسی است. اما چگونه انگشت چهارم به عنوان انگشت حلقه شناخته شد؟

پاسخ این سؤال مجددا به مصریان برمی‌گردد (یا رومیان، بستگی دارد این سؤال را از چه کسی بپرسید!) مصریان بر این باورند که انگشت چهارم دست رگ یا عصبی دارد که مستقیما به قلب متصل است. اگرچه شواهد علمی کمی برای اثبات این موضوع وجود دارد، باور به این موضوع حس خوشایندی خواهد داشت.

منبع